Voorwoord
De coronapandemie bestaat niet meer, althans niet formeel. Corona is nu een ‘seizoensvirus’. In 2022 werden alle beperkingen opgeheven. Geen quarantaines meer, geen verplichte testen, geen anderhalve meter. Dat is nu allemaal iets van vroeger. Dan kunnen we terug naar de orde van de dag, zou je denken. Maar de orde van de dag is niet meer dezelfde als die van voorheen. Er is vlakbij een oorlog die grote invloed heeft. Het gevolg is - naast een enorme humanitaire crisis - ook een energiecrisis en een andere kijk op grenzen, invloedsferen en belangen. De gezamenlijke Rijkscultuurfondsen gingen aan de slag met een steunfonds voor Oekraïne. Het budget is inmiddels op, de nood is er nog steeds. De oorlog in Oekraïne zal komend jaar ongetwijfeld van grote invloed blijven.
Maar ook op meer subtiele wijze verschilt de orde van de dag met die van een paar jaar geleden. De sector is nog meer naar het eigen functioneren gaan kijken, naar de waarde van arbeid, de noodzaak van een veilige werkvloer in de culturele sector, gelijkheid of juist het gebrek daaraan en de randvoorwaarden die gesteld worden aan de ondersteuning van cultuur. De codes worden steeds serieuzer genomen en krijgen steeds meer inhoud. Invulling geven aan die inhoud is geen gemakkelijk proces, maar wel noodzakelijk. We bouwen met zijn allen aan een betere sector die organisatorisch sterker wordt, zodat iedereen die zich inzet voor een goed functionerende sector daar ook de juiste waardering voor krijgt.
Met pilottrajecten en vouchers gericht op de ondersteuning van instellingen op het gebied van communicatie, management en personeelsbeleid heeft het Mondriaan Fonds in 2022 instellingen geholpen zichzelf verder te professionaliseren. Kunstenaars werden aangemoedigd zichzelf beter te vertegenwoordigen met de ondersteuning aan kunstenaarsbeurs Vouch en de verschillende vouchers voor manifestaties en internationale presentaties.
In 2022 ontwikkelden we samen met de sector de Gallery Fair Practice Code, waarmee in 2023 de Fair Practice Code wordt geïmplementeerd binnen de regelingen voor galeries. In het verlengde van de extra coronasteun vanuit het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) mochten we in 2022 een budget inzetten voor de ondersteuning van kunstenaarshonoraria. We zijn blij dat dit budget nu ook echt gecontinueerd wordt tot aan de nieuwe beleidsplanperiode, waarna instellingen hopelijk voldoende geoutilleerd worden om deze belangrijke verantwoordelijkheid verder zelf te gaan dragen.
De erfgoedtalent- en collectiemedewerkersregelingen zijn de afgelopen jaren zeer welkom en succesvol gebleken. Hiermee werd een krachtige impuls gegeven aan de werkgelegenheid van belangrijke medewerkers en werden nieuwe gezichten verwelkomd in het erfgoedveld. Daarom zijn we blij dat het ministerie van OCW ons in 2022 extra budget heeft verstrekt om hier ook in 2023 een vervolg aan te geven.
We werken bij het fonds richting een sector waarbinnen iedereen zich vertegenwoordigd voelt. De coronacrisis heeft ons niet afgeleid van dit belangrijke voornemen uit ons beleidsplan. Het Mondriaan Fonds is een fonds dat ook in tijden van crisis ten dienste wil staan van de hele samenleving en wil bijdragen aan projecten en instellingen die een meerwaarde kunnen zijn voor iedereen in het Koninkrijk der Nederlanden. Dat koninkrijk is meer dan alleen Nederland. We hebben in 2022 een open oproep voor kunst en erfgoed op de Cariben uitgevoerd en veel geleerd van die ervaring. Ook heeft het bijzondere projecten opgeleverd en uitgebreide feedback vanuit het veld. Die feedback deed ons onder andere beseffen dat een ogenschijnlijk eenvoudige oproep aan een instelling of kunstenaar in Nederland niet vanzelfsprekend ook eenvoudig is voor een instelling of kunstenaar in het Caribisch deel van het Koninkrijk. Taal, tijd en afstand kunnen invloed hebben op de toegankelijkheid van onze regelingen. We pasten daarom de tijden van onze spreekuren aan en maakten de budgetten voor de vouchers Venetië en Documenta afhankelijk van de afstand die afgelegd moest worden. De open oproep Herdenkingsjaar Slavernijverleden werd in vier talen gecommuniceerd en er werd een budget beschikbaar gesteld voor vertalingen voor iedereen die daar behoefte aan had.
Het museum is als instituut een prachtig gegeven, maar niet iedereen voelt zich uitgenodigd het museum te betreden. Daarom hebben we in 2022 een pilotondersteuning geboden aan Boijmans Hillevliet, een initiatief van Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam waarmee het museum de wijk in gaat in plaats van andersom.
Communicatie is cruciaal als het gaat om het bereik van kunst en erfgoed. Met de open oproep Kunst Media wordt de betrokkenheid bij de kunstsector gestimuleerd. Een groot succes bleek de serie Het Verhaal van Nederland waarbinnen het erfgoed van Nederland de huiskamers werd binnengebracht door middel van een zeer goed bekeken televisieserie. De crossmediale begeleiding werd door het fonds ondersteund.
Al deze initiatieven zijn van waarde geweest in 2022, maar we mogen niet vergeten dat dergelijke bijzondere trajecten alleen kunnen worden uitgevoerd als er een solide basis is. Die basis is ons pakket van vaste regelingen die instellingen en makers al decennia helpen in de uitvoering van hun praktijk. Of het nu gaat om Kunstenaar Basis, Programma’s Kunstpodia, Erfgoed Innovatie of om Kunst Erfgoed Presentatie: het zijn allemaal regelingen met een lange geschiedenis en een vaste waarde voor de sector. Een andere vaste waarde van nationaal belang is onze ondersteuning voor aankopen van musea door een tweejaarlijkse ondersteuning van collectieprogramma’s en voor zeer speciale aankopen van groot nationaal belang. Dat ‘nationaal belang’ geen absoluut begrip is en regionale context voor een aankoop van groot belang, bleek op 29 september. Toen werd ‘s morgens de aankoop van Peinture-poème (1927) van de Spaanse schilder Joan Miró gepresenteerd bij Depot Boijmans Van Beuningen in Rotterdam en werd ’s avonds bij Museum Flehite in Amersfoort de aankoop van twee geschilderde stadsgezichten van Caspar van Wittel gevierd. Beide aankopen werden door het fonds ondersteund en kregen via het fonds een extra ondersteuning vanuit het Nationaal Aankoopfonds.
Van Wittel was een schilder uit Amersfoort die naar Italië trok om zijn praktijk verder te ontwikkelen. Een dergelijke ervaring is nog altijd van belang voor kunstenaars en dus waren we blij dat, toen de coronacrisis afnam, we weer een aantal residencies in binnen- en buitenland konden aanbieden. Aan de internationale positie van het Koninkrijk dragen we verder bij met onze regelingen voor internationale kunstbeurzen en internationale presentaties van kunstenaars uit het Koninkrijk. Een van de grootste presentaties op dat vlak is de Nederlandse inzending voor de Biënnale van Venetië, die in 2022 niet plaatsvond in het traditionele Rietveld Paviljoen, maar midden in de stad. When the body says Yes, de presentatie van melanie bonajo, was een groot succes en is na een zeer positieve ontvangst inmiddels op tournee door de wereld.
Hoe die wereld eruit zal gaan zien is afhankelijk van vele factoren. De huidige geopolitieke situatie stelt niet gerust. In tijden van crisis blijkt cultuur altijd van groot belang. Het vormt en stimuleert identiteit. Het verrijkt levens, daar waar oorlog die verarmt of beëindigt.
Het Mondriaan Fonds heeft in 2022 op een positieve manier bijgedragen aan een gezonde sector in een moeilijke tijd. In dit jaarverslag kijken we graag terug naar wat er in 2022 is bereikt. Daarnaast leggen we ook verantwoording af voor hoe dit, binnen de door het ministerie van OCW beschikbaar gestelde budgetten, gefinancierd is.
Eelco van der Lingen, directeur Mondriaan Fonds