Voorwoord
Dit is het jaarverslag van het Mondriaan Fonds voor 2024. Een extra bijzondere, want we sluiten niet alleen het jaar af maar de gehele beleidsplanperiode van de afgelopen 4 jaar.
Dit waren 4 opmerkelijke jaren waarin grote veranderingen plaatsvonden. Natuurlijk heeft dit veel te maken met de coronaperiode; dit is een ijkpunt geworden. We hebben het als samenleving over vóór corona en ná corona. Eén van de gevolgen is dat de manier waarop we werken hierdoor blijvend is veranderd. Zo is het Mondriaan Fonds een kantoor geworden met hushes - voor wie ze niet kent, dat zijn mobiele cabines waarin medewerkers kunnen (video)vergaderen -, we hebben het over thuiswerken en Teams.
Digitalisering heeft in de afgelopen periode sowieso een grote sprong gemaakt. Om het beoordelingsproces van het Mondriaan Fonds te ondersteunen en de consistentie van de oordelen nog meer te stimuleren, is een digitaal adviesplatform ontwikkeld. Inmiddels is het werken met dit platform gemeengoed geworden binnen het fonds en is het een belangrijk onderdeel van het beoordelingsproces geworden.
Onze adviescommissies komen veelal digitaal bij elkaar. Enerzijds is dat jammer, want we missen het bezoek en de bedrijvigheid op het fonds. Anderzijds is het fantastisch, want waar adviseurs zich ook bevinden: ze kunnen aansluiten bij de vergadering.
Het Koninkrijk is als term veel meer gemeengoed geworden de afgelopen beleidsplanperiode. Dit is onder andere een gevolg van de aandacht voor het slavernijverleden voor, gedurende en na het herdenkingsjaar slavernijverleden (2023). Daarnaast is het Caribisch deel van het Koninkrijk nadrukkelijk onderwerp geweest van verschillende trajecten. Dat begon met een specifieke pilot gericht op de Cariben naar aanleiding van de gevolgen van de coronacrisis en het eindigde met de open oproep Medewerkers Erfgoed Cariben. Aan het eind van 2024 werden de eilanden in het Caribisch deel van het Koninkrijk bezocht door een stevige delegatie van de 6 rijkscultuurfondsen. Medewerkers van het Mondriaan Fonds zijn op verschillende momenten afgereisd naar de eilanden voor symposia, onderzoek en uitwisseling van informatie. Kunstenaars uit het Caribisch deel van het Koninkrijk gingen mee met de verschillende biënnale-voucher-reizen.
De vouchers zijn iets nieuws van de afgelopen 4 jaar. Hiermee worden onze aanvragers sneller en gemakkelijk geholpen. De vouchers werken met een verkorte aanvraagprocedure in vergelijking met andere regelingen. Ze zijn geïntroduceerd om instellingen en kunstenaars te helpen zichzelf verder te professionaliseren en om kunstenaars aan te moedigen zichzelf te vertegenwoordigen op internationale manifestaties en presentaties. Zo zijn er vouchers voor reizen naar het buitenland, voor professionele ontwikkeling, voor de inzet van ambachtslieden en dus voor het bezoek aan specifieke biënnales.
De voucher die het afgelopen jaar werd toegevoegd is er eentje die veel aandacht heeft gekregen; de voucher Kunstenaar met Kind. Deze voucher kwam tot stand door een vraag uit het veld en werd verwelkomd omdat het kunstenaars helpt in de eerste jaren van het ouderschap en daarmee bijdraagt aan een grotere kansengelijkheid. We zijn blij dat een relatief eenvoudig instrument zo’n belangrijke bijdrage kan leveren.
Kansengelijkheid is een thema dat veel voorbij is gekomen. In de beleidsperiode 2021-2024 stond toegankelijkheid hoog op de agenda en heeft het Mondriaan Fonds veel ondernomen om beter vindbaar en inzetbaar te zijn door (potentiële) aanvragers. Want hoe breder we de opvatting van kunst en erfgoed maken, hoe rijker het veld. We hebben gewerkt aan onze corporate identiteit, we zijn het Koninkrijk ingetrokken om gesprekken aan te gaan en we hebben het regelingenaanbod vereenvoudigd en verruimd. Door die toegankelijkheid te bewerkstelligen, werd kansengelijkheid een belangrijk thema. En zo werd 2024 het jaar waarin het beleidsplan 2025-2028 tot stand kwam onder de titel Voorbij het centrum, voorbij de norm.
In deze nieuwe beleidsplanperiode werken we verder aan een grotere kansengelijkheid voor aanvragers, of het nu gaat om aanvragers uit de verschillende regio’s in het Koninkrijk of om aanvragers die op een bepaalde manier wel wat extra ondersteuning kunnen gebruiken om op een meer gelijkwaardige basis hun bijdrage te leveren aan de kwaliteit van het culturele landschap van het hele Koninkrijk.
Met Voorbij het centrum, voorbij de norm stappen we graag de nieuwe beleidsplanperiode in. Dat doen we met veel vertrouwen in de kwaliteit van de erfgoed- en beeldende kunstsector en de eigen kracht, maar tegelijkertijd ook niet geheel zonder zorgen.
De wereld verandert snel. Een behoefte tot gelijkwaardigheid lijkt gemakkelijk te worden ingeruild voor het eigen belang en het recht van de sterkste. Maar uiteindelijk is gelijkwaardigheid voor iedereen van belang. Het is zinvol te investeren in de ander, in het afwijkende geluid, in de positie van de minderheid en in een gelijkwaardige positie voor iedereen waartoe we ons willen en moeten verhouden.
Daar gaan we de komende jaren mee door, voor iedereen binnen het Koninkrijk.
Eelco van der Lingen, directeur Mondriaan Fonds