Kwaliteitszorg

Het Mondriaan Fonds vindt het belangrijk dat de beschikbare middelen op een zorgvuldige en doelmatige manier worden uitgegeven. Het zijn immers publieke gelden. Bij de beoordeling van aanvragen speelt het advies van de onafhankelijke adviseurs een doorslaggevende rol. Het advies van deze experts komt tot stand op basis van inbreng en overleg. Om de integriteit en het vermijden van (de schijn van) belangenverstrengeling binnen de hele organisatie te waarborgen zijn raad van toezicht, bestuur, medewerkers en adviseurs gehouden aan de statuten, het huishoudelijk reglement en de protocollen van het Mondriaan Fonds.

Nevenfuncties van medewerkers en RvT-leden worden gemeld en met de leidinggevenden besproken op mogelijke belangenverstrengeling. Zoals elders is beschreven, kent het Mondriaan Fonds een klachtenprocedure voor de medewerkers. Daarnaast is er een klachtenprocedure voor externen. Hier is in 2022 geen gebruik van gemaakt.

Toegekende bijdragen worden, behalve rechtstreeks aan de aanvragers, bekend gemaakt middels de website, het jaarverslag en nieuwsbrieven. Besluiten zijn op grond van de Algemene Wet Bestuursrecht voor bezwaar vatbaar en kunnen desgewenst aan de bestuursrechter ter toetsing worden voorgelegd.

Algemene Verordening Gegevensbescherming

In het kader van de Europese privacywetgeving Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) benoemden de 6 publieke fondsen in 2016 gezamenlijk een onafhankelijke functionaris gegevensbescherming (FG) die toezicht houdt op, en adviseert over de naleving van de verordening. Net als eerdere jaren heeft deze functionaris in 2022 een controle uitgevoerd om vast te stellen of het fonds daadwerkelijk in staat is om aan de aantoonplicht te voldoen. De FG concludeerde onder meer dat het fonds in staat is de AVG na te leven en adviseert de huidige praktijk van aantonen en uitvoeren voort te zetten.

Cultuurcodes

Het Mondriaan Fonds hecht aan zo groot mogelijke openheid en transparantie en volgt de Governance Code Cultuur 2019 (new window). De code bevat 9 principes voor goed bestuur en goed toezicht. Op het gebied van transparantie en verantwoording volgt het Mondriaan Fonds de aanbevelingen uit de code. Ook de statuten van het Mondriaan Fonds zijn conform deze Governance Code Cultuur opgesteld.

Het Mondriaan Fonds hanteert tevens de Gedragscode Cultuurfondsen. Deze code bevat een reeks waarborgen voor de onafhankelijkheid van handelingen van fondsen, beoogt meer transparantie te creëren over de manier waarop de cultuurfondsen hun publieke taak uitoefenen en draagt zo bij aan het vertrouwen van aanvragers en burgers in de cultuurfondsen. Bij het opstellen van de gedragscode is in het bijzonder aandacht besteed aan de positie van de aanvrager. De code wordt door de fondsen gehanteerd onder het motto 'pas toe of leg uit'. Dit waarborgt transparantie van beleid, zorgvuldige samenstelling van commissies en vermijding van belangenverstrengeling.

Bij afweging van belangen tussen volledige openheid over de behandeling van bij het fonds ingediende aanvragen enerzijds en privacy van aanvragers anderzijds, wordt in afwijking van de Code Cultuurfondsen geen publieke informatie verstrekt over afgewezen aanvragen. Individuen die een afwijzende beslissing hebben ontvangen kunnen om een nadere motivering daarvan vragen. De reden dat het fonds deze besluiten meestal niet direct volledig motiveert, zoals in de Code Cultuurfondsen is vastgelegd, is dat veel aanvragers die afgewezen zijn daar geen prijs op stellen. Instellingen ontvangen deze informatie wel rechtstreeks.

Diversiteit & Inclusie

Aandacht voor diversiteit en inclusie is niet nieuw voor het fonds. Maar de afgelopen 2 jaar zijn nadrukkelijker stappen gezet in het verlengde van het beleidsplan en in relatie tot de Code Diversiteit en Inclusie (new window). Net als voor de rest van het culturele veld, biedt deze code het fonds handvatten om gericht beleid te kunnen formuleren, uit te voeren en te evalueren. In plaats van een vierjaren beleidsplan D&I, heeft het fonds ervoor gekozen deze beleidsperiode te werken met jaarplannen die met de raad van toezicht worden besproken.

Een concrete stap in 2022 was de ontwikkeling van een nieuw adviesplatform waardoor het fonds opnieuw kon kijken naar de formulering van de regelingen, en heeft gewerkt aan een meer transparante beoordeling van aanvragen.

Een ander concreet aandachtspunt in 2022 was een traject dat tot 2031 zal lopen en waarbinnen veel aandacht is voor een verdere intensivering van het beleid D&I in relatie tot zowel publiek als personeel. De zogeheten Werk in Uitvoering (WaU)-budgetten zijn door de regering bestemd voor een verbetering van de toegankelijkheid en dienstverlening van de rijksoverheid. De rijkscultuurfondsen mochten plannen indienen in het verlengde van deze ambitie. 9 trajecten zijn ontworpen en bieden het fonds de mogelijkheid om de komende 10 jaar significante stappen te gaan zetten op het gebied van diversiteit en inclusie, betere dienstverlening, opleidingen voor personeel en meer vertegenwoordigingen in de verschillende regio’s in Nederland en het Caribisch deel van het Koninkrijk.

Door bijvoorbeeld het nieuwe adviesplatform en de WaU-trajecten wordt het fonds continu gedwongen de eigen praktijk en die van de aanvragers kritisch te beschouwen. Steeds meer fondsmedewerkers bewaken en stimuleren bewust en onbewust de diversiteit en streven naar inclusie in procedures, commissiesamenstellingen, thematische programma’s, in gesprekken en gedachtenvorming. Bij het ontwikkelen van nieuwe, of het aanpassen van bestaande regelingen, wordt telkens in het oog gehouden wie het fonds wil bereiken en welke aanpassingen nodig zijn om het bereik te verbreden of te diversifiëren. Ook de communicatie op de website wordt voortdurend onder de loep genomen.

Er is bij het fonds kortom een groter bewustzijn ontstaan met betrekking tot de eigen blinde vlekken en er is gewerkt aan een grotere toegankelijkheid van het fonds, een lagere drempel voor aanvragers en een meer diverse organisatie. Ook zijn de regelingen beter gericht op onder gerepresenteerde groepen. Dat dit ook zo wordt ervaren door het veld blijkt uit één op één gesprekken, maar hopelijk ook uit het waarderingsonderzoek onder aanvragers dat in het kader van de visitatie van de rijkscultuurfondsen in 2023 wordt uitgevoerd.

Effectmeting

Het fonds zorgt voor monitoring, reflectie en effectmeting van zijn regelingen en activiteiten. Belangrijkste doel is te bekijken of de gestelde doelen van het fonds zelf en van de bijdragen worden behaald. In dit jaarverslag staan per regeling de resultaten van die effectmeting vermeld.

Het Mondriaan Fonds maakt gebruik van een op zijn praktijk toegespitst instrumentarium om de effecten van het beleid te meten. Zoals de Visitatiecommissie 2018 de rijkscultuurfondsen adviseerde, gaat het daarbij vooral om de directe resultaten en effecten van bijdragen, en niet zozeer om de impact die door het fonds is veroorzaakt. Uitgangspunt is bovendien dat het fondsbeleid voornamelijk gebaat is bij langer lopend extern uitgevoerd onderzoek. Voor regelingen is kortlopend en zelf uitgevoerd onderzoek, bijvoorbeeld een beperkte enquête, passender.

De pandemie heeft het onderzoek naar de uitvoering van de regelingen flink beïnvloed. Effectmeting via digitale verantwoording heeft sinds de pandemie slechts beperkt plaats gevonden. Daarnaast is er de werkgroep onderzoek fondsen die zich buigt over evaluaties en onderzoek, die samen met het ministerie van OCW optrekt. Deze werkgroep boog zich in 2022 over de plannen voor een gezamenlijke evaluatie van de coronamaatregelen.

Het fonds vraagt jaarlijks een zogeheten Kunstenaar Start-effectmetingscommissie wel de bijdragen die aan startende kunstenaars werden verstrekt te onderzoeken. Dit gebeurt bij de presentatie Prospects, de jaarlijkse startersexpositie tijdens Art Rotterdam. De Kunstenaar Start-effectmetingscommissie kreeg in 2022 sterk de indruk dat door de pandemie de tegenstelling scherper werd van kunstenaars die in hun schulp kropen en diegenen die echt nieuwe wegen vonden. Opvallend vond de commissie verder dat de afstudeerlocaties allemaal vertegenwoordigd waren en de kwaliteit gebalanceerd was. Andere jaren zaten er vaak veel Rietveld-alumni tussen. Nu toonden relatief veel sterke makers van andere academies hun werk.

Interne evaluaties

Alle bijdragen worden continu en structureel intern geëvalueerd en waar nodig aangepast. Aan het eind van iedere vergadering kijken de adviseurs terug op de manier waarop de beoordeling is verlopen. Dit verslag gaat naar het bestuur dat zo nodig actie onderneemt. Aan het einde van het jaar voert het Mondriaan Fonds jaarlijks een interne evaluatie van alle bijdragemogelijkheden uit.

Externe evaluaties

In 2022 voerden onderzoeksbureaus Dialogic en Pleiade een tussenevaluatie uit van bijdragen voor de Open Oproep Digitaal Erfgoed. Het Mondriaan Fonds had voor 2019 en 2020 extra middelen beschikbaar om de digitale toegankelijkheid van erfgoed te bevorderen. Erfgoedorganisaties die met minimaal één kleine erfgoedinstelling samenwerkten konden een aanvraag indienen om collecties op een creatieve manier gebruikersvriendelijk digitaal beschikbaar te stellen. Publieksvriendelijkheid, duurzaamheid en kennisoverdracht waren belangrijke aandachtspunten bij de beoordeling. Doel van deze tussenevaluatie was daarom niet alleen de ondersteunde projecten te evalueren, als vooral inzicht krijgen in de noden en wensen van het erfgoedveld ten aanzien van digitalisering.

Uit de bevindingen blijkt dat de doelstellingen van de Open Oproep voor een belangrijk deel behaald zijn. Zo is de beschikbaarheid en toegankelijkheid van digitaal erfgoed vergroot. Ook is er aandacht voor duurzaamheid en kennisoverdracht: de resultaten van projecten zijn bruikbaar voor andere erfgoedinstellingen en voor de publieke doelgroep. Daarnaast zijn resultaten in de vorm van gedigitaliseerd en verrijkt materiaal bruikbaar voor andere digitale infrastructuren, zoals de Collectie Nederland.

Als vervolgstappen onderscheidden de onderzoekers 3 stadia. Ten eerste moet er verder doorgewerkt worden aan wat zij ‘de basis’ noemen: het implementeren van een collectiebeheersysteem en digitalisering van erfgoedobjecten. Ten tweede moeten collecties verder worden verbonden en geïntegreerd met andere, gelijksoortige, collecties. Ten derde moet worden gezocht naar nieuwe vormen van online presentaties en online publieksparticipatie. Wat betreft ‘de basis’ zien de onderzoekers een flinke behoefte aan meer (structurele) financiering van digitaliseringsinspanningen en databasebeheer. Deze inspanningen vereisen geld, capaciteit en expertise die onvoldoende beschikbaar zijn en waarvoor instellingen onvoldoende ondersteuning kunnen vinden. Daarnaast heeft het veld behoefte aan financiering voor doorontwikkeling van projecten. Dit kan bijvoorbeeld gaan om het uitbreiden van functionaliteiten of het aansluiten van andere collecties of organisaties op een ontwikkeld platform, maar ook om het in de lucht houden van een project. Tot slot blijft er een behoefte bestaan aan meer en betere kennisdeling.

In 2022 heeft het Mondriaan Fonds onderzoeksbureau Kwink een grote opdracht gegund om alle bijdragen die in het kader van de corona-steunpakketten zijn verdeeld te onderzoeken. De rijkscultuurfondsen en OCW hebben maakten in 2021 al een reeks principeafspraken over de evaluatie van de coronamaatregelen. Uitgangspunt is dat alle fondsen hun eigen regelingen (laten) onderzoeken, en daar een aantal overkoepelende, gezamenlijke vragen aan toevoegen. De fondsen spraken met het ministerie af waar mogelijk dezelfde onderzoeksvragen aan de orde te laten komen, afgeleid van de hoofddoelstelling van de coronasteun. Daarbij is met name aandacht voor de vraag in hoeverre de bijdragen ervoor zorgden dat instellingen kon blijven voortbestaan, en in hoeverre makers opdrachten bleven krijgen. Kwink startte januari 2023 met de uitvraag onder de respondenten. Naar verwachting zijn de onderzoeksresultaten in de eerste helft van 2023 beschikbaar.