Voorwoord

Een jaar van herstel en perspectief

We begonnen 2023 als een jaar van herstel; herstel van de coronacrisis. Voor dat herstel hebben we met speciaal budget van het ministerie van OCW de erfgoedtalentbeurzen uitgezet. Hiermee creëerden we plekken in de erfgoedsector specifiek voor starters die in de coronacrisis zijn afgestudeerd. Dat was fijn voor de afgestudeerden, die na een moeilijke periode nieuwe ontwikkelingen geboden werden, maar ook voor de erfgoedinstellingen die we zo ruimte konden bieden voor vernieuwing en verjonging.   

Voor de startende kunstenaars die in coronatijd minder ontwikkelkansen en presentatie mogelijkheden hadden, financierden we 2 beurzen: Unfair in Amsterdam en Springboard in Utrecht. Daarnaast liep tot begin 2024 Power Up, een ontwikkelingstraject voor academieverlaters die in tijden van corona moesten afstuderen.

2023 was ook voor het Mondriaan Fonds zelf een periode van herstel. De coronaperiode is zwaar geweest voor de organisatie. Het werd tijd om goed te gaan kijken hoe we uitgesteld werk konden oppakken, hoe we ruimte konden geven aan uitgestelde emoties en hoe we iedereen een goede plek konden bieden in het team. De organisatie is in korte tijd gegroeid, bijna verdubbeld zelfs. En dat in een tijd waarin het fonds de omslag moest maken van kantoorwerk naar thuiswerk en weer terug. We wilden alle collega's een plek in de organisatie geven, maar daarvoor moesten er letterlijk nieuwe werkplekken gecreëerd worden en moest er een infrastructuur ontwikkeld worden voor nieuwe vormen van digitale communicatie. Zo begon alles weer zijn plek te krijgen en werd het gemoed rustiger.

Het werk zelf wordt echter nooit rustig bij het Mondriaan Fonds. Gelukkig maar. Er zijn vele mooie en belangrijke initiatieven te stimuleren en te ondersteunen.

2023 was ook het Herdenkingsjaar Slavernijverleden. Dit is een jaar bekroond met de excuses en de vraag tot vergiffenis van de koning tijdens de Nationale Herdenking Slavernijverleden. Het Mondriaan Fonds organiseerde een open oproep, met in eerste instantie een budget van één miljoen euro. Dat bleek onvoldoende voor alle aanvragen die we binnenkregen. Gelukkig maakte het ministerie van OCW 2 miljoen extra vrij om meer projecten mogelijk te maken.

We konden dit jaar ook weer op reis. Na vorig jaar voorzichtig naar Spanje en Portugal geweest te zijn ging de oriëntatiereis dit jaar naar Costa Rica, Guatemala, El Salvador en Panama. Met de biënnale voucher kon naar São Paulo uitgevlogen worden en fondsmedewerkers bezochten de Cariben.

En we bezochten alle provincies en het Caribisch deel van het Koninkrijk. De tour stond in het teken van de ophaal voor het beleidsplan. Het was heel erg fijn om het land door te gaan en met mensen uit het veld in gesprek te gaan over wat van belang is in de regio waar zij wonen en werken.

Ook haalden we input uit het visitatierapport rijkscultuurfondsen. De visitatiecommissie stelt onder andere:

“De fondsen zijn wendbaar en weerbaar gebleken en uit zowel de stakeholders- als de aanvragersonderzoeken blijkt dat ze hun afzonderlijke sectoren goed bedienen. Daarbij is het van belang op te merken dat de cultuursector in veel opzichten anders is dan andere sectoren. Dit komt door het publieke karakter van de sector, de grote heterogeniteit in disciplines en genres, het hoge aantal zzp’ers, de diversiteit van bedrijfsmodellen en makers, de grote rol van subsidies en de diversiteit aan partijen die verantwoordelijk zijn voor het verdelen van die subsidies. De specifieke rol die de rijkscultuurfondsen in deze sector spelen, is daarbij essentieel.”

Het is een mooi compliment, een waardering die ons sterkt in onze intenties om ook de komende jaren een waardevolle bijdrage aan de sector te leveren.  

Het einde van 2023 werd gemarkeerd door een aantal duurzame wijzigingen in het budget. Er kwam extra geld voor erfgoed in Oekraïne, meer budget voor mobiel erfgoed en nieuw budget om de nationaal historische bewustwording te stimuleren. En er kwam extra budget voor Fair Pay. Dat budget is van grote waarde richting de ambities om blijvend bij te dragen aan een sector waar iedereen de beloning krijgt die hij, zij of hen verdient.

Het jaar kenmerkt zich ook door bedreigingen en minder positieve gebeurtenissen. Afbraak staat dan in schril contrast met herstel. De wereld is blijvend onrustig en oorlogen hebben een continue invloed op onze werkelijkheid. We stappen ook 2024 niet in zonder zorg over toekomstige ontwikkelingen. 

Het sterkt ons echter dat we ons dagelijks mogen inzetten voor een fonds dat werk van makers en instellingen ondersteunt. Werk waarin uiteenlopende stemmen, ideeën en opvattingen een plek kunnen krijgen en die zo het maatschappelijke gesprek en een open democratie stimuleren.

Het afgelopen jaar hebben we ons opnieuw hard gemaakt voor betere betaling, meer diversiteit, meer erkenning, openheid en ruimte voor eenieder, en meer aandacht voor alle regio’s van het Koninkrijk. We zijn trots op wat bereikt is en blij met de vorderingen die gemaakt zijn, maar we sluiten 2023 niet af met een conclusie of afronding.

Beeldende kunst moet ons blijven verheffen, ontregelen en laten ontwikkelen. Erfgoed moet ons blijven leren over de ander en onszelf; wie we ook zijn, waar we ook vandaan komen. Deze kwaliteiten en waarden nemen we absoluut mee richting 2024 en ver daaraan voorbij.

Eelco van der Lingen, directeur Mondriaan Fonds